Η αναζήτηση για το Άγιο Δισκοπότηρο
Από τον Κ. Διμελή
Υπήρξε
ή όχι το Ιερό Γκράαλ ή αλλιώς το Άγιο Δισκοπότηρο; Ποιοι ήταν οι
αναζητητές του την εποχή της ιπποσύνης; Το Άγιο Δισκοπότηρο ενέπνευσε
πολλούς στην πορεία των αιώνων.
Ας προσπαθήσουμε
να αποσυμβολίσουμε το Ιερό Κύπελλο και να κατανοήσουμε το βαθύτερο νόημά
του, μέσα από μία σύντομη ιστορική διαδρομή.
ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΓΚΡΑΑΛ
Μετά
από τον θάνατο του Χριστού ο Ιωσήφ φυλακίστηκε προφανώς σε έναν τύμβο,
όμοιο με εκείνο που χρησιμοποίησε για το σώμα του Ιησού. Αφημένος εκεί
για να λιμοκτονήσει, επί αρκετά χρόνια τρεφόταν από τη μαγική δύναμη του
Γκράαλ που του παρείχε τροφή και νερό κάθε πρωί με θαυματουργό τρόπο.
Αργότερα - και σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή του μύθου - ο Ιωσήφ ταξίδεψε
στη Μεγάλη Βρετανία με την οικογένειά του και διάφορους συντρόφους του. Εγκαταστάθηκε στο Ύνυς Βίτριν (Γκλάστονμπερι), αλλά
το δισκοπότηρο πήγε στο Κορμπένικ και στεγάστηκε σε ένα θαυματουργό
κάστρο, που φυλασσόταν πάντα από τους Βασιλείς του Δισκοπότηρου,
απόγονους της κόρης του Ιωσήφ Άννας ή Ενυγκέους και του συζύγου της Μπρονς.
Αιώνες αργότερα η τοποθεσία του Μεγάλου Κάστρου του Κορμπένικ ξεχάστηκε.
Στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου,
όμως, υπήρχε η προφητεία ότι το Δισκοπότηρο θα ανακάλυπτε και πάλι ένας
απόγονος του Αγ. Ιωσήφ. Αυτός ο συγκεκριμένος απόγονος ήταν και ο μόνος
που θα μπορούσε να καθήσει στην Επικίνδυνη Θέση, στη Στρογγυλή Τράπεζα.
Όταν
ένα τέτοιο άτομο έφθασε με τη μορφή του Γκάλαχαντ, του γιου του
Λάνσελοτ, μαζί με ένα θαυμαστό, αν και σύντομο, όραμα του ίδιου του
δισκοπότηρου, άρχισε μια αναζήτηση για να βρεθεί το ιερότερο των
λειψάνων. Μετά από πολλές περιπέτειες και πολλά χρόνια οι ιππότες της
Στρογγυλής Τράπεζας διέσχισαν τη Μεγάλη Βρετανία από το ένα άκρο στο
άλλο. Ο Πέρσιβαλ (Πέρεντυρ) ανάμεσά τους ήταν εκείνος που ανακάλυψε το
κάστρο σε μια περιοχή τόσο άρρωστη όσο και ο πληγωμένος βασιλιάς της.
Όταν φιλοξενήθηκε από αυτόν τον «Ψαρά» ή «Βασιλιά του Δισκοπότηρου»
απέτυχε να ρωτήσει για το Γκράαλ και έφυγε με άδεια χέρια.
Ο
Λάνσελοτ ήταν ο επόμενος που πλησίασε το Κορμπένικ, αλλά του
απαγορεύτηκε η είσοδος γιατί ήταν μοιχός. Τελικά κατέφθασε ο Γκάλαχαντ
που του επιτράπηκε να εισέλθει στο παρεκκλήσι και να ατενίσει το
Δισκοπότηρο. Την ίδια στιγμή η ζωή του ολοκληρώθηκε, έφθασε στο μυστικό
της τέλος και ο ίδιος μαζί με το δισκοπότηρο υψώθηκαν στον ουρανό.
Το Άγιο Δισκοπότηρο ονομάζεται αρχικά απλό κύπελλο στα έργα του Κρετιέν ντε Τρουά.
Η λέξη προέρχεται πιθανώς από την αρχαία γαλλική λέξη γκραάλ που
σημαίνει «πλατύ και ευρύχωρο πιάτο ή δίσκος». Αν και συνήθως σκεπτόμαστε
το δισκοπότηρο ως κύπελλο, στις διαφορετικές εκδοχές του μύθου ή και σε
διαφορετικούς μύθους περιγράφεται ως δίσκος, κέρας της Αμάλθειας, κέρας
της αφθονίας ή ακόμα και βιβλίο ή λίθος.
TΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΓΚΡΑΑΛ
Δισκοπότηρο,
μαγικός λέβητας, Σινδών, ομιλούσα λίθος ή βιβλίο. Όποια μορφή κι αν του
προσδίδουν, όλοι συμφωνούν στο ότι το Γκράαλ είναι το σύμβολο της
απόλυτης εξουσίας και γνώσης.
Οι ειδικοί είναι κάθετοι: το Γκράαλ είναι ένας σκοτεινός μύθος για τον οποίο δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα.
Μερικοί εμμένουν ότι πρόκειται για αντικείμενο, το ιερό δισκοπότηρο που κρατούσε ο Χριστός στο Μυστικό Δείπνο.
Άλλοι
κάνουν λόγο για το κύπελλο στο οποίο ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας, κρυφός
μαθητής του Ιησού, συνέλεξε το αίμα Του όσο ψυχορραγούσε πάνω στο
Σταυρό.
Κάποιοι άλλοι το ταυτίζουν με την Ιερά Σινδώνη και αρκετοί το βλέπουν ως σύμβολο ή ιερή γενιά.
Ακόμα
και η τοποθεσία στην οποία έκρυψαν το θρυλικό Γκράαλ έχει ταυτιστεί
κατά περιόδους με διάφορες περιοχές ανά τον κόσμο: από το Γκλαστόνμπερι
της Αγγλίας και το Ρενέ λε Σατό της Γαλλίας μέχρι το Οκ Άϊλαντ των ΗΠΑ,
τη Βαλένθια της Ισπανίας ή το Μπάρι της Ιταλίας.
Μέσα σ' αυτή τη θάλασσα των εικασιών, οι ειδικοί μελετητές αναζητούν μια σύμβαση και συνάγουν τρεις πιθανές προσεγγίσεις για το Γκράαλ.
Στην πρώτη κατηγορία
ανήκουν εκείνοι που το θεωρούν πολύτιμο αντικείμενο και το συνδέουν με
τη μορφή του Χριστού, γι' αυτό αναζητούν την ακριβή τοποθεσία όπου
φυλάσσεται.
Στη δεύτερη κατηγορία εκείνοι που το μελετούν ως σύμβολο και στην τρίτη εκείνοι που ερευνούν τις λογοτεχνικές ρίζες του μύθου.
Ο
όρος Γκράαλ εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη του 1190, έτος
θανάτου του συγγραφέα Κρετιέν ντε Τρουά, ο οποίος άφησε ημιτελές το
τελευταίο ιπποτικό του μυθιστόρημα Πάρσιφαλ.
Α) Απαστράπτον κύπελλο
Το
βιβλίο εξιστορούσε την περιπέτεια ενός νέου που άφησε το σπίτι του για
να γίνει ιππότης. Όταν έφτασε στον πύργο του βασιλιά Πεσκατόρε έλαβε
μέρος σε μια τελετή, κατά τη διάρκεια της οποίας μια κοπέλα διέσχισε το
δωμάτιο κρατώντας στο χέρι της ένα Γκράαλ που εξέπεμπε σπινθηροβόλο φως.
Στη γλώσσα οΐλ, αρχαία διάλεκτος της Βόρειας Γαλλίας που απαντάται μόνο
στα λογοτεχνικά κείμενα, Γκράαλ σημαίνει δοχείο, αγγείο.
Το
γεγονός ότι το μυθιστόρημα ήταν το πρώτο στο οποίο γινόταν αναφορά στο
Γκράαλ δε σημαίνει ότι ο Κρετιέν επινόησε το αρχέτυπο του δισκοπότηρου.
Άλλωστε ο κελτικός πολι-τισμός βρίθει από διάφορους μύθους γύρω από
θαυματουργά κύπελλα.
Ανάλογες ιστορίες συναντάμε
και σε Oυαλικούς μύθους όπως σ' εκείνον με το λέβητα της θεάς
Σέριντγουεν, μια μεγάλη χύτρα μέσα στην οποία παρασκεύαζε το μαγικό
ελιξίριο της σοφίας. Αρκούσε να βουτήξει κάποιος το δάχτυλό του μέσα σ'
αυτό το ματζούνι για να κατακτήσει τη γνώση.
Από
τα μέσα του 12ου - 13ου αιώνα το Γκράαλ άρχισε να γράφεται με κεφαλαίο. Η
λέξη διασώθηκε από τα κείμενα των Φραγκοκελτών και μετεξελίχθηκε σε
κύριο όνομα.
Στα λατι-νικά υπήρχε το gradalis, ενώ
στα μέσα του 12ου αιώνα έκαναν την εμφάνισή τους οι πα-ραλλαγές grazal
και grasal. Έκτοτε το Ιερό Γκράαλ αποτελεί αντικείμενο μύθων, μελετών
και ονείρων. Ωστόσο το περιεχόμενο των παραμυθιών δεν είναι αποκλειστικά
προϊόν φαντασίας, καθώς εδράζονται σ' ένα σύνολο μύθων.
Γύρω στα 1200
το Γκράαλ ταυτίστηκε για πρώτη φορά με το κύπελλο που κρατούσε ο Ιησούς
στο Μυστικό Δείπνο και στο οποίο αργότερα ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας
συνέλεξε το αίμα Του από το Σταυρό.
Β) Η πέτρα που μιλάει
Γύρω
στα 1210 ο Γερμανός Βόλφραμ φον Έσενμπαχ στο ποίημά του «Πάρσιφαλ»
ταύτισε το Γκράαλ με μια ομιλούσα λίθο, ενώ αργότερα το Γκράαλ
ταυτίστηκε με το ίδιο το βιβλίο.
Κάποιοι μελετητές
συνδέουν το λατινικό όρο gradalis με το νεότερο ιταλικό graduale, το
συναξάρι της Καθολικής Θείας Λειτουργίας, γι' αυτό και συνδέθηκε με το Βιβλίο της Σοφίας.
Οι
ιστορικοί υποστηρίζουν ότι το Γκράαλ είναι ένα αντικείμενο που παίρνει
διάφορες μορφές, παραμένοντας βασικά σύμβολο εξουσίας και γνώσης.
Αν το Γκράαλ υπάρχει στ' αλήθεια, πού βρίσκεται;
Θρυλείται
ότι ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας το μετέφερε από την Ιερουσαλήμ στο
Γκλαστόνμπερι της Αγγλίας, εκεί όπου ετάφη ο βασιλιάς Αρθούρος. Ωστόσο η
πληροφορία είναι ανακριβής και τη διέδωσαν το 1191 οι μοναχοί του
Γκλαστόνμπερι, όταν μια πυρκαγιά κατέστρεψε την εκκλησία τους. Ίσως οι
καλόγεροι ήλπιζαν να την ξαναχτίσουν με τις εισφορές των προσκυνητών.
Σύμφωνα
με άλλες διηγήσεις, το Γκράαλ βρήκαν Ναΐτες ιππότες ανάμεσα στα ερείπια
του Ναού του Σολομώντος, στην Ιερουσαλήμ. Σήμερα φυλάσσεται μαζί με
σπάνιους θησαυρούς σε μυστική αίθουσα του πύργου Γκιζόρ, στη Γαλλία.
Γ) Οι έρευνες των ναζί
Ακόμα και ο ναζιστής αρχαιολόγος Όττο Ραν ήταν
βέβαιος ότι οι Ναΐτες είχαν μεταφέρει το Γκράαλ στη Γαλλία με σκοπό να
το παραδώσουν στους Καθαρούς, αίρεση που καταδίωξε η Ρωμαιοκαθολική
Εκκλησία. Ο Ραν έπεισε τον Χάινριχ Χίμλερ, διοικητή των Ες Ες και οπαδό
του αποκρυφισμού, να χρηματοδοτήσει τις έρευνες, αφού ήταν πεπεισμένος
ότι είχαν κρύψει το Γκράαλ στον πύργο Μονσεγκύρ, τελευταίο οχυρό των
Καθαρών. Τελικά μετά από αλλεπάλληλες ανασκαφές ο αρχαιολόγος έφυγε
άπραγος.
Άλλος μύθος αφηγείται ότι οι
Ναΐτες, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από το βασιλιά της Γαλλίας,
εγκαταστάθηκαν το 1307 στη Σκοτία. Λέγεται ότι συνήψαν φιλία με τον
πρίγκιπα Ανρί Σεν Κλερ κι ότι τον βοήθησαν να χτίσει το παρεκκλήσιο
Ρόσλιν, στο οποίο υπάρχουν εκατοντάδες σύμβολα των Ναϊτών και του Ιερού
Γκράαλ. Κατόπιν έφυγαν για την Αμερική, όπου ίδρυσαν τη Νέα Ιερουσαλήμ,
μακριά από την επιρροή του Ποντίφικα. Στο Οκ Άϊλαντ της Νέας Σκοτίας
ανέσκαψαν το σημείο στο οποίο θεωρούσαν ότι οι Ναΐτες είχαν κρύψει το
μυθικό θησαυρό, αλλά δε βρήκαν τίποτα.
Μια άλλη θεωρία
θέλει τον Απόστολο Πέτρο να έχει μεταφέρει το δισκοπότηρο στη Ρώμη.
Κατά τη διάρκεια των διωγμών λέγεται ότι ο Άγιος Λαυρέντιος το έστειλε
στη Χουέσκα της Ισπανίας, όπου θεωρούσε ότι θα ήταν ασφαλές, κι ότι
κατέληξε στη Βαλένθια το 1437. Στο παρεκκλήσιο Καπίγια ντελ Σάντο Κάλιθ
της ισπανικής πόλης λατρεύουν μέχρι σήμερα ένα κύπελλο με πολύτιμους
λίθους, το οποίο οι πιστοί θεωρούν ότι είναι το Ιερό Γκράαλ.
Δ) Ιερή Σινδώνη
Στον
καθεδρικό ναό του Αγίου Λαυρεντίου στη Γένοβα το Γκράαλ ταυτίζεται με
την Ιερή Λεκάνη από την Καισαρεία. Πρόκειται για οκταγωνική λεκάνη που
έφεραν οι στρατιώτες που κατέλαβαν το 1101 την Καισαρεία. Αυτοί πίστευαν
ότι ήταν ο πίναξ πάνω στον οποίο έπεσε η κεφαλή του Ιωάννη του
Βαπτιστή.
Σύμφωνα με άλλους, η μυστικιστική
μουσουλμανική οργάνωση των Σούφι παρέδωσε το Γκράαλ στον Φρειδερίκο Β',
ο οποίος το έκρυψε σε μια μυστική αίθουσα του Καστέλ ντελ Μόντε, κοντά
στην Άντρια, περιοχή της επαρχίας Απουλία στην Ιταλία. Εκεί, στην πύλη
του καθεδρικού ναού του Σαν Νίκολα, που βρίσκεται στο Μπάρι, υπάρχει μια
εικόνα του βασιλιά Αρθούρου που υποδεικνύει την κρύπτη.
Το Γκράαλ θα μπορούσε να φυλάσσεται και στο Τορίνο.
Πιθανότατα το μετέφεραν εκεί μαζί με την Ιερά Σινδώνη οι Σταυροφόροι
του Μεσαίωνα. Στο ναό της Μεγάλης Μητέρας του Θεού υπάρχει το Άγαλμα της
Πίστης, που στο δεξί χέρι κρατά ένα ανοιχτό βιβλίο και στο αριστερό ένα
δισκοπότηρο. Λέγεται ότι το άγαλμα κοιτά την κρύπτη του Γκράαλ.
Κάποιοι μελετητές ταυτίζουν το Γκράαλ με την Ιερά Σινδώνη
και υποστηρίζουν ότι ο όρος προέρχεται από τις λέξεις greil ή greille,
που παραπέμπουν στις ιταλικές griglia (εσχάρα) και grata (κιγκλίδωμα).
Βάσει των παραπάνω θεωρούν ότι ο όρος αναφέρεται στο επίχρυσο
προστατευτικό πλέγμα κάτω από το οποίο τοποθετήθηκε το ιερό σάβανο για
να μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη.
Ε) Πορεία προς το θείο
Μετά
από όλες αυτές τις αντικρουόμενες ερμηνείες εύλογα καταλήγει κάποιος
στο συμπέρασμα ότι ίσως το Γκράαλ να μην υπήρξε ποτέ. Κάποιοι ιστορικοί
αντιτείνουν ότι η παρουσία τόσων στοιχείων δεν αναιρεί το ότι κάποτε
υπήρχε μια ενότητα μεταξύ τους. Άλλωστε η πραγματική δύναμη του Γκράαλ
είναι ακριβώς ότι πρόκειται για ένα άδειο κύπελλο που ο καθένας μπορεί
να γεμίσει αν επιστρατεύσει την πίστη του. Μπορεί επομένως να το
μετατρέψει σε σύμβολο του στόχου που επιθυμεί να επιτύχει.
Η
πλειοψηφία πάντως των ειδικών συμφωνεί στο ότι η έρευνα για το Γκράαλ
συμβολίζει την πορεία προς την προσέγγιση ενός μυστηριώδους και
υπερβατικού αντικειμένου που τελικά ταυτίζεται με τον ίδιο το Θεό.
Κωνσταντίνος Διμελής
Υπεύθυνος ΟΜΑΚΟΕΙΟΥ Πειραιά
(από την αστείρευτη πηγή γνώσης του Ν. Μαργιωρή)
Πολλοί
γνωρίζουν ήδη το παράδειγμα με τους πιθήκους, το ποστάρω για να το
μάθουν περισσότεροι και για να αναλογιστούν πόσες φορές υποδείξαμε στον
διπλανό μας κάτι, χωρίς να ξέρουμε το λόγο παρά μόνο ακολουθώντας την
εντολή. Ξεκινάει ως εταιρικό παράδειγμα, όμως είναι σαφής η κοινωνική
προέκταση.
